Bí ẩn phía sau giao dịch thỏa thuận

“Điều gì đang xảy ra?”, 10h50 phút phiên giao dịch ngày
17/11, trên sàn CTCK H., một NĐT tóc hoa râm chỉ vào màn hình máy tính đặt câu
hỏi với nhân viên môi giới… Đây là lần thứ hai trong tháng 11, khối lượng giao
dịch thỏa thuận (GDTT) trên HOSE cao đột biến, vượt 10 triệu đơn vị, chiếm trên
45% tổng giá trị giao dịch. Điều này còn gây chú ý hơn vì khi liếc qua bảng điện,
NĐT này phát hiện ra một số cổ phiếu vừa đặt bán dưới tham chiếu không khớp,
nhưng trong phiên GDTT được sang tên với giá trần…

Bất thường và bình thường

NĐT trên thắc mắc về diễn biến cổ phiếu REE và HRC. Trước đó
vài phút, ông vừa đặt bán cả hai dưới tham chiếu và không khớp. Tuy nhiên,
trong phiên GDTT, cả REE và HRC lên trần, với lần lượt 638.000 và 20.000 đơn vị
được sang tên. Với REE, có thể giải thích bằng lý do các NĐT lớn muốn thu gom
khối lượng lớn không muốn ảnh hưởng tới giá tham chiếu hôm sau. Nhưng HRC thì
khối lượng thỏa thuận chỉ ở mức thấp, nếu muốn người mua hoàn toàn có thể thu
gom đủ số cổ phiếu trên ở mức giá tham chiếu ngay trong phiên giao dịch báo giá
cùng ngày.

Cũng như phần lớn NĐT khác, NĐT này chỉ để mắt đến các GDTT
khi khối lượng cao đột biến. Trong không khí giao dịch ảm đạm cuối năm ngoái,
nhiều NĐT trở nên hoang mang khi GDTT bùng nổ ở một số phiên. Chẳng hạn, ngày
29/12/2009, chỉ trong vòng 30 phút, từ 10h30 đến 11h, trên HOSE có tới hơn 30
triệu cổ phiếu sang tên chớp nhoáng. Đây là con số rất cao so với mức 41 triệu
đơn vị giao dịch báo giá 2 giờ trước đó. Tỷ lệ GDTT chiếm 42% tổng khối lượng
giao dịch là đột biến so với các phiên liền kề xoay quanh mức 5 – 10%. Sau đó,
nhiều NĐT mới bình thường trở lại khi được CTCK trấn an: đó là động tác kỹ thuật
của nhiều NĐT lớn. Họ đã mua nhiều cổ phiếu giá thấp và chủ động giao dịch nội
khối để ghi tăng giá vốn, nhằm tránh thuế thu nhập chứng khoán bắt đầu có hiệu
lực sau đó vài ngày. Đây là các NĐT tổ chức chọn hình thức nộp thuế chứng khoán
20% tổng lợi nhuận, thay vì 0,1%/một lần bán như hầu hết các NĐT cá nhân.

Câu chuyện đòn bẩy đã không còn xa lạ với thị trường trong một
năm qua. Mỗi khi chứng khoán lao dốc mạnh, phiên GDTT lại diễn ra hiện tượng bất
thường: nhiều mã cổ phiếu giảm sàn, dư bán trắng bảng trong phiên giao dịch báo
giá nhưng vẫn được sang tên với giá trần trong giờ GDTT. Về hiện tượng này,
nhân viên môi giới giải thích, đây là một động tác của các NĐT nhằm cứu tài khoản
margin “cháy” trong xu hướng đi xuống của thị trường. Chẳng hạn, NĐT X có hai
tài khoản A và B. Khi cổ phiếu ở tài khoản margin A giảm sàn, hôm sau nếu giá
tiếp tục giảm, tài khoản A có khả năng bị “cháy”, NĐT đứng trước áp lực phải
đóng thêm tiền. Để tránh kịch bản xấu hoặc cần thời gian cân đối nguồn tài
chính, NĐT X sẽ nộp một phần tiền tượng trưng vào tài khoản B, xin CTCK cấp mới
tín dụng và dùng tài khoản B để mua lại cổ phiếu tài khoản A với giá trần.

Theo lời giải thích của nhân viên môi giới nọ, vẫn có các
giao dịch trần/sàn ngẫu hứng không thuộc các lý do trên. Chẳng hạn, các giao dịch
nội khối – của một nhóm NĐT quen biết hay các tài khoản thuộc về một tổ chức “mẹ”,
họ chủ động giao dịch giá sàn để giảm phí giao dịch. Hay một NĐT có lợi thế về
thông tin, sau phiên khớp lệnh đóng cửa, NĐT đó nhận được các tin tức có thể
tác động mạnh đến xu hướng giá cổ phiếu nên quyết đoán: mua hoặc bán bằng mọi
giá trong phiên GDTT! Thoạt nhìn ban đầu, các diễn biến GDTT như REE và HRC có
vẻ bất thường, nhưng thực tế đã trở thành bình thường với các NĐT nhiều kinh
nghiệm.

“Sóng ngầm” GDTT

Cũng liên quan đến GDTT, tổng giám đốc một CTCK – nơi nước
ngoài nắm 49% vốn, mới đây nhận được một đề nghị khá lạ lùng. Theo đó, một DN
BĐS phía Bắc đề nghị CTCK mở tài khoản cho một số NĐT cá nhân. Tuy nhiên, khác
với cách thông thường, nhân viên môi giới phải đến tận nơi ở của NĐT để khách
hàng làm hợp đồng, ký tá giấy tờ. Chưa hết, CTCK được đề nghị xuất một số tiền
lớn trước cho các khách hàng mua cổ phiếu lô lớn trong phiên GDTT. Đại diện của
DN cam kết rằng, phía CTCK sẽ không có rủi ro, bởi sau đó vài ngày sẽ có một
GDTT khác mua lại lô cổ phiếu trên với giá cao hơn. Phía CTCK sẽ được hưởng phí
giao dịch, lãi suất ứng trước tiền mua chứng khoán và hơn cả là tăng thị phần
môi giới. Thấy hấp dẫn nhưng sau rất nhiều cân nhắc, cuối cùng vị lãnh đạo nọ
đã phải nói không với đề nghị trên do quy chế kiểm soát nội bộ công ty rất chặt:
CTCK không thể cấp tín dụng nếu NĐT không có một xu nào trong tài khoản.

“Sự kiện” AAA mới đây
đã khiến mối liên hệ trao đổi thông tin giữa các CTCK thường xuyên hơn, đặc biệt
là các giao dịch bất thường. Đề nghị “lạ lùng” trên cũng không là ngoại lệ. Khi
trao đổi với các đồng nghiệp, vị lãnh đạo kia mới vỡ lẽ, phần khuất của đề nghị
trong “hợp đồng” diễn ra ở CTCK khác: vào một ngày nào đó, CTCK được đề nghị xuất
tiền mua một lô lớn cổ phiếu ở phiên GDTT giá sàn, bất chấp diễn biến trong
phiên đóng cửa cổ phiếu đó có thể tăng trần hay giữ giá tham chiếu. Khi cổ phiếu
về tài khoản, một GDTT khác sẽ mua lại lô cổ phiếu trên giá trần mà không cần
quan tâm đến diễn biến thực tế thị trường khi đó. Được hưởng lợi trực tiếp từ sự
chênh lệch là chủ tài khoản. Có thể đoán được đây là người thân của các yếu nhân
– những người có tiếng nói quyết định với chuyện làm ăn với nhóm NĐT đứng sau
GDTT trên. Đổi lại, “đạo diễn” trên sẽ được bù đắp trong một thương vụ làm ăn ở
đâu đó bên ngoài sàn chứng khoán.

Ngày 21/11 tới đây, Thông tư 148/2010/TT-BTC hướng dẫn thực hiện
các biện pháp phòng, chống rửa tiền đối với lĩnh vực bảo hiểm, chứng khoán và
trò chơi giải trí có thưởng sẽ chính thức có hiệu lực. Có thể GDTT ở trên chỉ
là hiện tượng đơn lẻ trong vô số các giao dịch đang diễn ra, tuy nhiên có lẽ
cũng là lúc để cơ quan quản lý lưu tâm nhiều hơn đến các “sóng ngầm” bất thường
trong GDTT.

Theo Giang Thanh

ĐTCK