Việt Nam đang rất cần chứng khoán phái sinh

Sáng 28/6, tại Tp.HCM, Viện Chiến lược và chính sách tài
chính (Bộ Tài chính) phối hợp với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và Đại học Tài
chính – Marketing đã tổ chức hội thảo với chủ đề “Phát triển thị trường chứng
khoán phái sinh tại Việt Nam”.

Sự có mặt của đông đảo đại diện cơ quan quản lý và các thành
viên thị trường cho thấy sự quan tâm đặc biệt đối với sản phẩm chứng khoán phái
sinh, một hình thức phổ biến ở các thị trường tài chính phát triển, nhưng lại
còn mới mẻ ở Việt Nam.

“Công cụ phái sinh là
một sản phẩm tài chính tất yếu”

(TS. Nguyễn Sơn, Vụ
trưởng Vụ Phát triển thị trường – Ủy ban Chứng khoán Nhà nước)

“Các công cụ phái sinh là các sản phẩm tất yếu trong tiến trình phát triển
ngày càng sâu, rộng và đa dạng của thị trường tài chính. Đến nay thì các công cụ
phái sinh đã phát triển rất nhanh, mạnh trên phạm vi toàn cầu và ngày càng đóng
vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính tiền tệ.

Các công cụ này cho thấy tính năng nổi bật trong việc phòng
ngừa rủi ro, đáp ứng nhu cầu và lợi ích cho nhiều đối tượng tham gia thị trường
nhưng cũng cho thấy tính chất phức tạp và nếu không quản lý tốt có thể gây nên
bất ổn kinh tế.

Tại Việt Nam, các công cụ phái sinh có nguồn gốc từ tiền tệ,
hàng hóa đã được sử dụng từ nhiều năm nay.

Về phái sinh hàng hóa, trung tâm giao dịch cà phê Buôn Mê
Thuột đã được thành lập năm 2006 với chức năng chính là tổ chức việc mua bán
các loại cà phê sản xuất tại Việt Nam theo phương thức giao ngay và giao sau
(giao dịch kỳ hạn).

Đến nay thì việc sử dụng các công cụ phái sinh tiền tệ đã được
mở rộng cho nhiều ngân hàng thương mại trong nước và nước ngoài, với đa dạng
các công cụ như: hoán đổi, quyền chọn, các sản phẩm kỳ hạn…

Về lĩnh vực chứng khoán, thị trường cổ phiếu dù đã được 12
năm nhưng thực tế mới chỉ phát triển trong 5-6 năm trở lại đây.

Trên thị trường, một số công cụ phái sinh đơn giản cũng bước
đầu được sử dụng không chính thống (như quyền mua chứng khoán, hợp đồng quyền
chọn, hợp đồng kỳ hạn…) trong giai đoạn thị trường tăng trưởng nhanh
(2007-2008) với vai trò một công cụ đầu tư mới nhằm đáp ứng nhu cầu đầu tư sinh
lợi là chủ yếu.

Chỉ khi thị trường rơi vào giai đoạn suy giảm sâu và kéo dài
do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, khủng hoảng nợ công châu
Âu 2011, các sản phẩm phái sinh lại được “xới” lại nhiều hơn trong vai trò một
công cụ phòng vệ rủi ro hiệu quả. Tuy nhiên, do khung pháp lý hiện hành (Luật
Chứng khoán và nghị định hướng dẫn) chưa có quy định cụ thể nên việc giao dịch
các chứng khoán phái sinh bị coi là trái các quy định của pháp luật.

Dù vậy, thực tiễn đã chứng minh một điều là nhu cầu giao dịch
các chứng khoán phái sinh là có thực. Sau quá trình 12 năm hình thành và phát
triển, bên cạnh các “sản phẩm truyền thống” như cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ
quỹ… đã đến lúc thị trường cần mở rộng thêm các sản phẩm mới, đa dạng hơn, hấp
dẫn hơn như các chứng khoán phái sinh.

Theo tôi, mô hình tổ chức thị trường chứng khoán phái sinh
nên được chuẩn hóa dưới hình thức giao dịch tập trung tại sở giao dịch chứng
khoán. Theo lộ trình từ các sản phẩm cơ bản đến phức tạp và gắn liền với chức
năng quản lý hiện tại của bộ quản lý chuyên ngành.

Theo đó, chứng khoán phái sinh được xây dựng trên nền tảng
các công cụ gốc là chỉ số và chứng khoán cơ sở (cổ phiếu; trái phiếu). Lộ trình
thiết kế và giao dịch sản phẩm như sau:

– Giai đoạn 1: Hợp đồng tương lai chỉ số;

– Giai đoạn 2: Hợp đồng quyền chọn chỉ số; hợp đồng tương
lai trái phiếu Chính phủ;

– Giai đoạn 3: Hợp đồng tương lai và quyền chọn dựa trên cổ
phiếu;

– Giai đoạn 4: Hợp đồng tương lai và quyền chọn dựa trên lãi
suất, hối đoái, vàng, hàng hóa.

Tóm lại, thực tiễn phát triển của thị trường chứng khoán
phái sinh trên thế giới đã khẳng định rằng công cụ phái sinh là một sản phẩm
tài chính tất yếu trong tiến trình phát triển của thị trường tài chính.

Với Việt Nam, một thị trường chứng khoán đang ở giai đoạn đầu
phát triển với những biến động tương đối mạnh theo các thái cực nóng và lạnh
thì nhu cầu sử dụng các chứng khoán phái sinh để phòng ngừa rủi ro trở thành một
nhu cầu cấp thiết. Trải nghiệm qua hơn 10 năm với các loại chứng khoán cơ bản,
cơ quan quản lý, thành viên thị trường cũng như nhà đầu tư có lẽ đều mong muốn
một bước phát triển mới của thị trường ở các chứng khoán phái sinh”.

“Việt Nam đang rất cần
thị trường chứng khoán phái sinh”

(Ông Bùi Nguyên Hoàn,
Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán)

“Sàn CBOT của Mỹ ra đời đã làm thay đổi căn bản bản chất thị trường kỳ hạn, vừa
là công cụ bảo hộ giá, vừa là công cụ đầu cơ, phù hợp với mọi đối tượng đầu tư.
Cơ chế hoạt động của CBOT trở thành quy tắc, chuẩn mực chung cho tất cả các thị
trường phái sinh trên thế giới, kể cả các thị trường đã ra đời trước đó hàng
trăm năm. Những thành công của CBOT có sức lan tỏa rất nhanh.

Đến cuối năm 2010, thế giới có trên 70 sở giao dịch hàng
hóa, giao dịch mua bán thông qua hai loại công cụ: hợp đồng tương lai và hợp đồng
quyền chọn. Sản phẩm giao dịch phổ biến là nông phẩm, năng lượng, hóa chất, kim
loại, bao gồm cả vàng, bạch kim, kim cương, và các công cụ đầu tư tài chính.

Thị trường chứng khoán Việt Nam, đã qua hơn một thập kỷ hoạt
động, chứng khoán niêm yết vẫn đang đơn điệu, chỉ là cổ phiếu phổ thông và một
ít chứng chỉ quỹ đầu tư. Trái phiếu, cơ bản chưa có giao dịch thứ cấp trên thị
trường tập trung. Hàng triệu người đầu tư Việt Nam đang đầu tư “chay”, chưa có
công cụ bảo hiểm. Đầu cơ chỉ một chiều (giá lên), chưa có công cụ đầu cơ khi thị
trường xuống giá.

Hơn bất cứ quốc gia nào khác trong khu vực, Việt Nam đang rất
cần có một thị trường chứng khoán phái sinh, một định chế tài chính bậc cao, để
bảo hộ giá hàng hóa xuất nhập khẩu, bảo hiểm đầu tư tài chính và là công cụ đầu
cơ trong mọi khuynh hướng biến động của thị trường.

Theo tôi, không nên tổ chức một sàn giao dịch chỉ đơn độc
giao dịch các công cụ phái sinh về cổ phiếu; không nên đưa hợp đồng tương lai,
hợp đồng quyền chọn vào giao dịch chung với cổ phiếu, trái phiếu, vì tính chất
hoàn toàn khác nhau; không nên đưa các công cụ phái sinh sáng tạo (như là chứng
quyền) vào giao dịch, khi chưa giao dịch các công cụ phái sinh truyền thống có
tính phổ biến (hợp đồng tương lai, quyền chọn).

Hiểu thấu đáo mục tiêu, cơ chế vận hành thế giới đã quy chuẩn
hóa, để áp dụng một cách sáng tạo tai Việt Nam có lẽ là việc đầu tiên chúng ta
nên làm”.

“Tất yếu trong một
vài năm tới”

(TS. Vũ Đình Ánh, Phó viện trưởng Viện
Nghiên cứu khoa học thị trường giá cả – Bộ Tài chính)

“Tôi tán thành ý kiến cho rằng, việc xây dựng và đưa vào vận
hành thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam vừa là một nhu cầu cấp thiết
của cơ chế phòng ngừa rủi ro, vừa là vấn đề nhạy cảm, phức tạp, đòi hỏi phải có
sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ phía cơ quan quản lý Nhà nước cũng như sự chuẩn bị sẵn
sàng của các thành viên thị trường.

Việc xây dựng thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
cần dựa trên cơ sở đánh giá nhu cầu của thị trường về các sản phẩm phái sinh, từ
đó lựa chọn mô hình phù hợp cho thị trường phái sinh và cho phép những loại tài
sản cơ sở, loại sản phẩm phái sinh nào được phát triển.

Việc hình thành thị trường chứng khoán phái sinh chậm do mô
hình thị trường chưa hoàn thiện. Chẳng hạn, thị trường chứng khoán cần có tổ chức
trung gian song hai sở giao dịch hiện tại chỉ được giao dịch chứng khoán mà
không thể triển khai được sản phẩm phái sinh.

Trước mắt, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước có thể cho phép thành
lập công ty trung gian cung cấp dịch vụ cho vay mượn chứng khoán để kinh doanh.
Đồng thời, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần hoàn thiện các qui định liên quan tới
nghiệp vụ margin đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư cũng như của công ty chứng
khoán.

Tóm lại, thị trường phái sinh cần và có thể trở thành bộ phận
tất yếu của thị trường tài chính Việt Nam trong một vài năm tới. Sự ra đời,
phát triển của thị trường phái sinh khẳng định trình độ phát triển thị trường
tài chính của nước ta. Đóng vai trò quan trọng hàng đầu trong việc hình thành
và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam là sự phối hợp giữa Ủy
ban Chứng khoán Nhà nước và Ngân hàng Nhà nước”.

Theo Duy Cường – Nhật Bình